Καθώς οι σχέσεις μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ηνωμένων Πολιτειών δοκιμάζονται, με τον κίνδυνο ενός πλήρους εμπορικού πολέμου να καθίσταται ορατός, οι 27 επίτροποι της ΕΕ ετοιμάζονται να συνεδριάσουν την Τετάρτη για να αντιμετωπίσουν ένα από τα πλέον σύνθετα και κρίσιμα ζητήματα: τη διαχείριση των οικονομικών της Ένωσης.

Το επταετές δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ, ύψους 1,2 τρισεκατομμυρίων ευρώ, αποτελεί αντικείμενο έντονου ανταγωνισμού μεταξύ διαφόρων ομάδων συμφερόντων. Από αγρότες και νεοφυείς επιχειρήσεις έως κινηματογραφιστές και λόμπι της αμυντικής βιομηχανίας. Όλοι επιδιώκουν να διασφαλίσουν τη διατήρηση ή και την ενίσχυση των κονδυλίων που τους αφορούν, ενόψει των ενδεχόμενων περικοπών που εξετάζει η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.

Η παρούσα συγκυρία ενδέχεται να αποδειχθεί καθοριστική για την πολιτική κληρονομιά της φον ντερ Λάιεν. Η μεταρρύθμιση του προϋπολογισμού της ΕΕ μπορεί να καταγραφεί είτε ως ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της θητείας της είτε ως αποτυχία με ευρείες επιπτώσεις. Όπως χαρακτηριστικά δήλωσε ο πρώην επίτροπος προϋπολογισμού, Γιοχάνες Χαν, «ο προϋπολογισμός είναι η πολιτική αποτυπωμένη σε αριθμούς» — μια φράση που αποτυπώνει εύγλωττα τη σημασία των εν εξελίξει διαπραγματεύσεων για το νέο δημοσιονομικό πλαίσιο μετά το 2028.

Σύμφωνα με το Politico, η πρόεδρος της Επιτροπής αντιμετωπίζει έντονες αντιδράσεις από τους επιτρόπους, οι οποίοι εκφράζουν δυσαρέσκεια για τις προτάσεις περικοπών σε προγράμματα που θεωρούν κομβικά. Παράλληλα, κυβερνήσεις κρατών-μελών αποστέλλουν διαμαρτυρίες, ενώ αγροτικές οργανώσεις απειλούν με κινητοποιήσεις. Ενδεικτική είναι η δήλωση του Μασιμιλιάνο Τζανσάντι, επικεφαλής του αγροτικού λόμπι Copa: «Έχω το τρακτέρ και είμαι έτοιμος», ως απάντηση στις φήμες για περικοπές στις αγροτικές ενισχύσεις.

Με την παρουσίαση της πρότασης της φον ντερ Λάιεν να αναμένεται την Τετάρτη, πολλά παραμένουν ανοιχτά. Αξίζει να σημειωθεί ότι οποιαδήποτε απόφαση της Επιτροπής θα πρέπει να εγκριθεί από τις εθνικές κυβερνήσεις και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο πλαίσιο μιας διετούς διαδικασίας διαπραγματεύσεων.

Στο επίκεντρο των συζητήσεων βρίσκονται κρίσιμα ερωτήματα: Ποιο θα είναι το συνολικό ύψος του νέου προϋπολογισμού; Ποιοι φόροι θα επιβληθούν για την αποπληρωμή του υφιστάμενου χρέους της ΕΕ; Και ποιος θα είναι ο ρόλος των περιφερειών στο νέο χρηματοδοτικό πλαίσιο;

Η έκβαση των διαβουλεύσεων αυτών αναμένεται να διαμορφώσει όχι μόνο τη μελλοντική οικονομική αρχιτεκτονική της Ένωσης, αλλά και την πολιτική ταυτότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα επόμενα χρόνια.

Προϋπολογισμός ΕΕ: Περιορισμένοι πόροι, αυξημένες ανάγκες και η πρόκληση της αναδιανομής

Η Ευρωπαϊκή Ένωση εισέρχεται σε μια περίοδο όπου καλείται να ανταποκριθεί σε αυξημένες υποχρεώσεις, διαχειριζόμενη σχεδόν τους ίδιους οικονομικούς πόρους. Το ύψος των κονδυλίων που θα διατεθούν παραμένει ασαφές, καθώς οι σχετικές λεπτομέρειες διατηρούνται εμπιστευτικές μέχρι την τελευταία στιγμή. Ωστόσο, είναι ευρέως αποδεκτό ότι τα διαθέσιμα κεφάλαια δεν επαρκούν για να καλύψουν τις νέες προτεραιότητες που έχουν αναδυθεί τα τελευταία χρόνια: από την ενίσχυση της άμυνας και την προώθηση της καινοτομίας, έως την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή.

Σε ένα περιβάλλον περιορισμένων προϋπολογισμών και επιβράδυνσης της οικονομικής ανάπτυξης, οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες της ΕΕ, η Γαλλία και η Γερμανία, μαζί με άλλες χώρες-μέλη, εμφανίζονται απρόθυμες να αυξήσουν τις συνεισφορές τους στον κοινοτικό προϋπολογισμό. Η στάση αυτή περιπλέκει περαιτέρω το έργο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία αναζητά τρόπους να εξασφαλίσει επαρκή χρηματοδότηση για τις νέες προτεραιότητες.

Στο πλαίσιο αυτό, το τμήμα προϋπολογισμού της ΕΕ εξετάζει περικοπές έως και 20% στους αγροτικούς και περιφερειακούς προϋπολογισμούς — δύο τομείς που από κοινού απορροφούν τα δύο τρίτα του υφιστάμενου χρηματοδοτικού πλαισίου. Ωστόσο, η προοπτική αυτή προκαλεί έντονες αντιδράσεις από αγροτικά λόμπι, ερευνητικά ιδρύματα και περιφερειακές αρχές, οι οποίες διαθέτουν ισχυρή πολιτική στήριξη τόσο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσο και στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.

Η πρόταση για ενοποίηση των προγραμμάτων και οι επιπτώσεις στις περιφέρειες

Μία από τις βασικές μεταρρυθμιστικές ιδέες της προέδρου της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, είναι η συγχώνευση πολλών επιμέρους προγραμμάτων σε ένα ενιαίο εθνικό ταμείο. Το νέο αυτό μοντέλο θα καλύπτει δαπάνες που εκτείνονται από τις αγροτικές επιδοτήσεις έως την κοινωνική στέγαση, ενώ οι εκταμιεύσεις θα συνδέονται με την πρόοδο σε εθνικές μεταρρυθμίσεις.

Οι υποστηρικτές της πρότασης υποστηρίζουν ότι το νέο σύστημα θα απλοποιήσει την πρόσβαση στα ευρωπαϊκά κονδύλια και θα ενισχύσει την παραγωγικότητα, ενθαρρύνοντας τις κυβερνήσεις να προχωρήσουν σε διαρθρωτικές αλλαγές. Ωστόσο, πολλές κυβερνήσεις εκφράζουν ανησυχίες ότι η μεταρρύθμιση αυτή θα ενισχύσει τις κεντρικές διοικήσεις εις βάρος των περιφερειών, οι οποίες σήμερα διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαχείριση των ευρωπαϊκών πόρων.

Επιπλέον, υπάρχουν φόβοι ότι η μεταφορά της διαχείρισης των κονδυλίων από τις φτωχότερες περιφέρειες στις εθνικές κυβερνήσεις ενδέχεται να υπονομεύσει τον στόχο της ΕΕ για μείωση των ανισοτήτων μεταξύ των κρατών-μελών και των περιφερειών τους.

Ποιοι νέοι φόροι θα εισαχθούν

Η Επιτροπή δέχεται μεγάλη πίεση να εισαγάγει νέους πανευρωπαϊκούς φόρους ή μεταφορές από τα εθνικά φορολογικά έσοδα, τους λεγόμενους «ίδιους πόρους», ώστε να αποπληρώνει 25 με 30 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως σε κοινό χρέος που εκδόθηκε για τη χρηματοδότηση της ανάκαμψης μετά την πανδημία.

Όμως, τα τελευταία χρόνια συζητήσεων στις Βρυξέλλες επιβεβαιώνουν τη ρήση του Ουίνστον Τσόρτσιλ ότι «δεν υπάρχει καλός φόρος».

Οι εθνικές κυβερνήσεις διστάζουν να δώσουν στην ΕΕ υπερβολική εξουσία για να εισπράττει χρήματα από τους ψηφοφόρους τους και γενικά αντιτίθενται στο να παραχωρήσουν μέρος των εσωτερικών φορολογικών τους εσόδων στις Βρυξέλλες. Σήμερα, η συντριπτική πλειοψηφία των κονδυλίων της ΕΕ προέρχεται από τις συνεισφορές των κυβερνήσεων.

Την Παρασκευή, η Επιτροπή παρουσίασε τρεις νέους φόρους που στοχεύουν σε μη ανακυκλωμένα ηλεκτρονικά απόβλητα, προϊόντα καπνού και μεγάλες εταιρείες στην ΕΕ με τζίρο άνω των 50 εκατομμυρίων ευρώ, σύμφωνα με εσωτερικό έγγραφο που είδε το Politico.

Αυτό έρχεται να προστεθεί σε δύο ξεχωριστές ιδέες από το 2021 για επιβολή φόρου άνθρακα στα σύνορα και για απόδοση μέρους των εσόδων από το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών.

Παρόλο που οι ιδέες αυτές παραμένουν στο τραπέζι, καθεμία αντιμετωπίζει αντίσταση από διαφορετικές ομάδες κρατών-μελών της ΕΕ. Η ομοφωνία για οποιονδήποτε νέο φόρο δεν θα είναι εύκολη υπόθεση.

Πόσα θα ξοδευτούν για το κλίμα

Κατά τις τελευταίες διαπραγματεύσεις για τον προϋπολογισμό, η ΕΕ συμφώνησε ότι τουλάχιστον το 30% των δαπανών της θα κατευθύνεται προς τους κλιματικούς στόχους. Ωστόσο, η πράσινη δαπάνη έχει χάσει έδαφος, καθώς τα δεξιά κόμματα ενισχύονται και η ανταγωνιστικότητα υπερτερεί πλέον του περιβάλλοντος στην ατζέντα της ΕΕ.

Η αρμόδια για το κλίμα επίτροπος της ΕΕ, Τερέσα Ριμπέρα, Ισπανίδα σοσιαλίστρια, παλεύει να αυξήσει, ή έστω να διατηρήσει τον στόχο του 30%, για να δείξει ότι η ΕΕ δεν εγκαταλείπει την πράσινη ατζέντα της.

Ωστόσο, ο επίτροπος προϋπολογισμού, Πιοτρ Σεραφίν, κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση, φοβούμενος ότι ένα τόσο υψηλό όριο θα δυσκολέψει την ανακατανομή των κονδυλίων ανάλογα με τις ανάγκες.

Ο χρόνος για τη φον ντερ Λάιεν να λάβει τις τελικές αποφάσεις για τον κλιματικό στόχο και για όλα τα υπόλοιπα είναι ελάχιστος.