Η ελληνική ναυτιλία αποδεικνύει ότι μπορεί να γίνει δύναμη αλλαγής, φέρνοντας στο προσκήνιο τη γυναικεία παρουσία στο ναυτικό επάγγελμα σε έναν παραδοσιακά ανδροκρατούμενο χώρο.

Με ποσοστό 7,8% γυναικών ναυτικών το 2024 - όταν ο παγκόσμιος μέσος όρος παραμένει στο 1,2% και ο ευρωπαϊκός στο 2,4% - η Ελλάδα κατακτά πρωταγωνιστική θέση διεθνώς, αναδεικνύοντας το μέλλον του κλάδου πιο συμμετοχικό, δυναμικό και ελπιδοφόρο.

Την ίδια στιγμή, διεθνείς έρευνες της ΔΟΕ και του Δείκτη Ευτυχίας των Ναυτικών αποκαλύπτουν το τεράστιο χάσμα που εξακολουθεί να χωρίζει τα δύο φύλα σε έναν κατεξοχήν ανδροκρατούμενο κλάδο.

Αν και η πρόοδος είναι αδιαμφισβήτητη, οι γυναίκες συνεχίζουν να δίνουν μάχη για ίσες ευκαιρίες και πρόσβαση σε ηγετικούς ρόλους, ενώ οι προκλήσεις - από τις σκληρές συνθήκες εργασίας έως τη σεξουαλική παρενόχληση - αναδεικνύουν την ανάγκη για στοχευμένες πολιτικές που θα διασφαλίσουν ένα δίκαιο και βιώσιμο μέλλον στη θάλασσα.

Η έρευνα για τη γυναικεία ναυτική απασχόληση

Σύμφωνα με την έρευνα του Καθηγητή του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, Γαβριήλ Αμίτση, που παρουσιάστηκε στην 3η Έκθεση του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου (ΝΑΤ) στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ) η χώρα μας καταγράφει ποσοστό 7,8% γυναικείας ναυτικής απασχόλησης το 2024, όταν ο παγκόσμιος μέσος όρος για το 2021 ήταν 1,2% και ο ευρωπαϊκός μέσος όρος για το 2022 ήταν 2,4% επιβεβαιώνοντας τη δυναμική συμμετοχή των γυναικών στο ναυτικό επάγγελμα και την ανάγκη περαιτέρω ενίσχυσης των σχετικών πρωτοβουλιών.

Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά: 2.048 γυναίκες ναυτικοί, σχεδόν όλες Ελληνίδες (99%), δραστηριοποιούνται σήμερα στον στόλο, αποτελώντας το 7,8% του συνόλου.

Πρόκειται για αύξηση 11,4% σε σχέση με το 2023 (1.838 γυναίκες), ενώ η πενταετής άνοδος φθάνει στο εντυπωσιακό 65,6%.

Ειδικά τον Αύγουστο του 2024, λόγω της αυξημένης ζήτησης σε ακτοπλοΐα, κρουαζιέρα και τουριστικές θαλάσσιες μεταφορές, ο αριθμός των γυναικών ναυτικών κορυφώθηκε φθάνοντας τις 1.415 γυναίκες, σημειώνοντας άνοδο 11,8% έναντι 1.265 άτομα έναντι του ίδιου μήνα του 2023.

Παράλληλα, οι γυναίκες δόκιμοι / εκπαιδευόμενες αποτελούν ήδη το 11,8% των σπουδαστών στις Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού (ΑΕΝ), ποσοστό αυξημένο κατά δύο μονάδες από το προηγούμενο έτος.

Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείο Ναυτιλίας στις 12 ΑΕΝ της χώρας, από τους 1.523 νέους σπουδαστές, οι 240 είναι γυναίκες, επιβεβαιώνοντας την αυξανόμενη έλξη που ασκεί το ναυτικό επάγγελμα στο γυναικείο φύλο.

Η Ελλάδα, με αυτά τα μεγέθη, όχι μόνο σπάει τα στερεότυπα, αλλά τοποθετείται στην κορυφή της διεθνούς σκηνής όσον αφορά τη συμμετοχή των γυναικών στη ναυτιλία, αποδεικνύοντας ότι η «ναυτική ψυχή» της χώρας ανήκει εξίσου σε άνδρες και γυναίκες.

Το ζητούμενο πλέον είναι η ενίσχυση των πρωτοβουλιών για την ισότητα, την επαγγελματική ανέλιξη και τη διασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας, ώστε η δυναμική αυτή να μετουσιωθεί σε ακόμη μεγαλύτερη πρόοδο τα επόμενα χρόνια.

ΔΟΕ: Μεγάλο το χάσμα στη γυναικεία απασχόληση

Τις έντονες ανισότητες που εξακολουθούν να χαρακτηρίζουν τη συμμετοχή των γυναικών στον παγκόσμιο ναυτιλιακό κλάδο αναδεικνύει έκθεση της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ).

Η συμμετοχή των γυναικών στον ναυτιλιακό κλάδο, καταγράφει μέσο ποσοστό μόλις 16% στο παγκόσμιο εργατικό δυναμικό του τομέα, έναντι 41% στο σύνολο της ναυτικής απασχόλησης.

Η εικόνα διαφοροποιείται ανά κλάδο: στην αλιεία οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν το 11%, στην υδατοκαλλιέργεια το 23%, στην εξόρυξη αλατιού το 13%, ενώ στην επεξεργασία και συντήρηση ψαριών η συμμετοχή φτάνει το εντυπωσιακό 44%. Αντίθετα, στη ναυπήγηση πλοίων το ποσοστό πέφτει στο 9%, στην επισκευή μεταλλικών προϊόντων και μηχανημάτων μόλις στο 5%, στις θαλάσσιες και παράκτιες μεταφορές στο 12%, στις εσωτερικές πλωτές μεταφορές στο 10%, και στις υποστηρικτικές δραστηριότητες στο 17%.

Σημειώνεται ότι για τη ΔΟΕ η έννοια της «ναυτιλιακής απασχόλησης» περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη θάλασσα και την παράκτια οικονομία - από την αλιεία και την υδατοκαλλιέργεια, μέχρι τη ναυπήγηση, την επεξεργασία θαλάσσιων προϊόντων και τις μεταφορές.

Ωστόσο, το συνολικό αποτύπωμα δείχνει ότι οι γυναίκες εξακολουθούν να δίνουν μάχη για ισότιμη εκπροσώπηση, σε έναν τομέα που παραμένει προνομιακός για τους άνδρες.

Προκλήσεις

Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ) καταγράφει ένα πλέγμα σοβαρών προκλήσεων που εμποδίζουν την ανάπτυξη της γυναικείας απασχόλησης στη ναυτιλία, σύμφωνα και με την πρώτη της μελέτη για το θέμα, που δημοσιεύθηκε το 2003.

Η έρευνα βασίστηκε σε δομημένες συνεντεύξεις με βασικούς παράγοντες της ναυτικής αγοράς εργασίας - εργοδότες, συνδικαλιστικές οργανώσεις, σχολές ναυτικής εκπαίδευσης και εθνικούς και διεθνείς ρυθμιστικούς φορείς - και εστίασε σε ζητήματα πρόσληψης και διατήρησης των γυναικών ναυτικών.

Τα πορίσματα ήταν αποκαλυπτικά:

- Άνιση μεταχείριση σε μισθούς, άδειες και επιδόματα.

- Αδυναμία συνδυασμού οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής λόγω της φύσης του επαγγέλματος.

- Δύσκολες συνθήκες εργασίας κατά τη διάρκεια των ταξιδιών.

- Σεξουαλική παρενόχληση και βία από άνδρες συναδέλφους.

Η ΔΟΕ υπογραμμίζει ότι η αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων είναι κρίσιμη για να αυξηθεί η συμμετοχή των γυναικών στο ναυτικό επάγγελμα και να διασφαλιστεί ένα ασφαλές, δίκαιο και ισότιμο εργασιακό περιβάλλον.

Η ελκυστικότητα του ναυτικού επαγγέλματος παραμένει άρρηκτα συνδεδεμένη με τις διακυμάνσεις του οικονομικού κύκλου, καθώς πολλοί εργαζόμενοι στρέφονται σε αυτόν τον κλάδο μόνο όταν υπάρχει άμεση ανάγκη για εργασία.

Ειδικοί τονίζουν ότι ο τομέας πρέπει να διατηρήσει την απήχησή του ανεξάρτητα από την πορεία της οικονομίας, εξασφαλίζοντας ανταγωνιστικά μισθολογικά επίπεδα και υψηλή ποιότητα εγκαταστάσεων στα πλοία.

Επίσης η δυνατότητα επικοινωνίας με την οικογένεια και η πρόσβαση σε χώρους αναψυχής εν πλω κρίνονται κομβικής σημασίας, ιδιαίτερα επειδή οι ναυτικοί ζουν και εργάζονται στον ίδιο χώρο για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

Οι εξελίξεις αυτές μπορούν να δημιουργήσουν νέες επαγγελματικές διαδρομές, περιορίζοντας την ανισορροπία φύλων και προσφέροντας περισσότερες ευκαιρίες σε εργαζόμενους με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο, τόσο στη θάλασσα όσο και στη στεριά.

Δείκτης Ευτυχίας Ναυτικών: Εντονο το χάσμα φύλων

Η παγκόσμια έρευνα για τον Δείκτη Ευτυχίας των Ναυτικών το πρώτο τρίμηνο του 2025 δείχνει ότι η ναυτιλία παραμένει ένας κλάδος όπου οι άνδρες έχουν ξεκάθαρη υπεροχή. Συγκεκριμένα, οι άνδρες αποτελούν περίπου το 83% των ναυτικών, ενώ οι γυναίκες είναι μόλις 14% του συνολικού προσωπικού.

Παρότι το ποσοστό αυτό είναι μεγαλύτερο σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια - όταν οι γυναίκες ήταν λιγότερες από 1 στις 10 - εξακολουθεί να δείχνει ότι υπάρχει μεγάλη απόσταση μέχρι να επιτευχθεί πραγματική ισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα στον χώρο της ναυτιλίας.

Ανησυχία προκαλεί και η αύξηση της κατηγορίας «δεν δηλώνω φύλο», που πλέον φτάνει το 2,47%, πιθανώς συνδεόμενη με θέματα ιδιωτικότητας ή φόβους για διακρίσεις.

Σημειώνεται ότι πολλές γυναίκες διστάζουν να δηλώσουν το φύλο τους φοβούμενες διακρίσεις ή στιγματισμό, σε έναν χώρο όπου η παρουσία τους παραμένει μειοψηφική.

'Αλλες προτιμούν να διαφυλάξουν την προσωπική τους ιδιωτικότητα, εκφράζοντας παράλληλα έλλειψη εμπιστοσύνης για τον τρόπο που θα αξιοποιηθούν τα δεδομένα.

Δεν λείπουν και περιπτώσεις όπου η επιλογή «δεν δηλώνω» σχετίζεται με ζητήματα ταυτότητας φύλου ή με την ανάγκη προστασίας από φαινόμενα σεξισμού και παρενόχλησης.

Σύμφωνα με ειδικούς, τα χαμηλά ποσοστά γυναικείας συμμετοχής αντανακλούν δομικά εμπόδια, απαιτητικές συνθήκες εργασίας και μια ανδροκρατούμενη κουλτούρα που αποθαρρύνει την ένταξη και παραμονή των γυναικών.

Παρά τις διεθνείς πρωτοβουλίες και τα εκπαιδευτικά προγράμματα που στοχεύουν στην ενίσχυση της παρουσίας τους, η πρόοδος παραμένει αργή και, αν συνεχιστεί με τον ίδιο ρυθμό, η επίτευξη ισορροπίας φύλων θα απαιτήσει πολλές δεκαετίες.

«Παγώνει» η άνοδος των γυναικών σε ηγετικούς ρόλους

Η ναυτιλιακή βιομηχανία έχει εδώ και χρόνια αναγνωρίσει τη διάσταση του φύλου ως κρίσιμο παράγοντα για την προώθηση της Διαφορετικότητας, της Ισότητας και της Ένταξης.

Τα αποτελέσματα της έρευνας του 2024 δείχνουν ότι το χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών σε ζητήματα ένταξης και αίσθησης του «ανήκειν» μειώνεται, ωστόσο η πρόοδος στις προαγωγές και στους ηγετικούς ρόλους φαίνεται να έχει σταματήσει.

Η ισόρροπη κατανομή 50/50 στα κατώτερα επίπεδα θέσεων αποτελεί θετικό σημάδι, αλλά οι εξελίξεις στα ανώτερα επίπεδα δεν είναι εξίσου ενθαρρυντικές.

Μετά τη σημαντική αύξηση του ποσοστού γυναικών επικεφαλής τμημάτων και διευθυντών το 2022 - φαινόμενο που χαρακτηρίστηκε ως «αίθουσα αναμονής ηγεσίας» - καταγράφεται μείωση το 2024.

Παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες σε ανώτερες διευθυντικές θέσεις ξεπερνούν πλέον το 30%, η εκπροσώπησή τους σε ηγετικούς ρόλους ομάδας και σε μεσαίες διοικητικές θέσεις εμφανίζει πτωτική τάση.

Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι, χωρίς στοχευμένες πολιτικές ενίσχυσης της επαγγελματικής εξέλιξης, η πρόοδος στη γυναικεία συμμετοχή στη ναυτιλία κινδυνεύει να μείνει στάσιμη στα ανώτερα κλιμάκια.